Maak jezelf (en de bijen) blij met deze winterbloeiers
Honingbijen overwinteren in de bijenkast. Als het te koud wordt om te vliegen vormen ze een wintertros. In het midden van de tros zit de koningin. Zij wordt verwarmd door de omringende bijen die warmte opwekken door hun vleugeltjes te bewegen.
Wilde bijen vormen meestal geen volken. Ze leven alleen. Daarom worden het ook wel solitaire bijen genoemd. Wilde bijen overwinteren onder de grond. Ze maken gangen van zo'n 30 tot 40 centimeter diep. Diep genoeg om vorstvrij te overwinteren.
Zodra de temperatuur richting de vijftien graden gaat, vliegen de bijen weer uit. Op zonnige winterdagen kun je ze alweer zien vliegen op zoek naar nectar en stuifmeel. Hommels kunnen door hun handige bontjasje, zelfs al vliegen vanaf zo'n 7 graden.
Zodra de temperatuur richting de vijftien graden gaat, vliegen de bijen weer uit. Op zonnige winterdagen kun je ze alweer zien vliegen op zoek naar nectar en stuifmeel. Hommels kunnen door hun handige bontjasje, zelfs al vliegen vanaf zo'n 7 graden.
In de wintermaanden is er helaas nog niet veel te halen. Met onderstaande winterbloeiers kun je die dappere beestjes een handje helpen. En doe je het niet voor de bijen? Doe het dan voor jezelf want wat is er voor een tuinliefhebber nou welkomer dan bloemen in de winter?
Chaenomeles japonica (Japanse sierkwee)
Niet echt een winterbloeier. Deze heester bloeit, eind maart/begin april als koning winter zijn biezen net gepakt heeft. De dagen worden dan al wat langer en warmer zodat de bijen optimaal kunnen profiteren van de bloemen die rijk zijn aan zowel nectar als stuifmeel.
Chanomaeles bloeit op naakt hout, dat wil zeggen voordat het blad uitloopt. De bloemen kunnen allerlei kleuren hebben variërend van wit tot roze en helderrood. Voor elk wat wils dus. Na de bloei verschijnen er kleine vruchten die je kunt gebruiken om jam of siroop te maken. De vruchten ruiken heel lekker.
Als de struik het goed naar zijn zin heeft, kan hij wel zo'n anderhalve meter hoog worden en navenant breed. Dat is iets om rekening mee te houden wanneer je deze struik gaat planten want later verzetten is (vanwege de doorns) niet echt een lolletje.
 |
Chanomaeles japonica met rode bloemen (foto: Yoksel 🌿 Zok op Unsplash) |
Cornus mas (gele kornoelje)
De gele kornoelje, Cornus mas, is inheems in midden en zuid Europa. Het is een kleine boom of flinke struik die een hoogte bereikt tussen de 5 en 6 meter. Cornus mas bloeit voordat het blad uitloopt in de periode januari-maart. Een gele kornoelje in bloei is helemaal overdekt met gele bloemen en biedt een onverwachte maar welkome aanblik in deze koude maanden.
De uitgebloeide bloemetjes van Cornus mas blijven na het uitlopen van het blad nog een tijdje aanwezig. Na de bloei verschijnen eetbare rode besachtige vruchten. De gele kornoelje is een uitstekende drachtplant voor honingbijen, hommels, wilde bijen en vlinders.
Heide verlangt zure grond. Het is dan ook een ideale plant voor zandgrond die (meestal) behoorlijk zuur is. Meng bij het planten flink wat bladcompost door de grond. Dat zorgt voor een hogere zuurgraad. In oudere tuinboeken lees je vaak dat je tuinturf moet toevoegen. Dat kun je beter niet doen omdat het afgraven van turf rampzalige effecten heeft voor de natuur (je leest er meer over in dit blog).
De uitgebloeide bloemetjes van Cornus mas blijven na het uitlopen van het blad nog een tijdje aanwezig. Na de bloei verschijnen eetbare rode besachtige vruchten. De gele kornoelje is een uitstekende drachtplant voor honingbijen, hommels, wilde bijen en vlinders.
 |
| Cornus mas (foto: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Cornus mas kz02, CC BY-SA 4.0) |
Erica carnea (winterheide)
Het verschil tussen Erica (winterheide) en Calluna (zomerheide) zit in de bloeitijd. Zoals de naam al zegt bloeit de ene in de winter (van november tot april) en de andere aan het einde zomer (augustus t/m november). Zomerheide wordt zo'n 50 cm hoog, is goed winterhard en wintergroen. Winterheide wordt zo'n 20 cm hoog. De twee soorten gecombineerd zorgen voor een lange bloeitijd.Heide verlangt zure grond. Het is dan ook een ideale plant voor zandgrond die (meestal) behoorlijk zuur is. Meng bij het planten flink wat bladcompost door de grond. Dat zorgt voor een hogere zuurgraad. In oudere tuinboeken lees je vaak dat je tuinturf moet toevoegen. Dat kun je beter niet doen omdat het afgraven van turf rampzalige effecten heeft voor de natuur (je leest er meer over in dit blog).
Om heideplanten mooi en compact te houden moet je ze ieder jaar flink terugsnoeien. Knip de planten in het voorjaar, als het niet meer vriest, terug tot zo'n 15 centimeter boven de grond.
In juni verschijnen er rode bessen die mooi afsteken tegen het groene blad. Deze struikkamperfoelie staat graag op een plek in de volle zon of halfschaduw in goed doorlatende grond. Door geregeld oude takken weg te snoeien houd je de struik jong en vitaal.
 |
| Erica carnea, winterheide (foto: Robert Flogaus-Faust, Erica carnea 2 RF, CC BY 4.0) |
Coryllus avellana (hazelaar)
De inheemse hazelaar, Corylus avallana bloeit in januari. Het is een "naaktbloeier", hij bloeit voordat de bladeren aan de struik komen. Het kunnen flinke struiken worden, tot wel zo'n 4 meter hoog.
De hazelaar is een windbestuiver. Dat wil zeggen dat niet insecten, maar de wind, zorgt voor de bestuiving. De mannelijke bloemen zitten in katjes. De vrouwelijke bloemen zijn onopvallend en zitten met drie tot vier stuks in een klein knopje bij elkaar. Hoewel de hazelaar dus geen bloemen heeft, is het toch een goede bijenplant omdat hij heel veel stuifmeel produceert.
De hazelaar is van nature een bosrandstruik die zowel in de zon als in de schaduw kan groeien. De wilde hazelaar is een vrij saaie struik die na de bloei weinig toevoegt aan de tuin. Uit deze wilde soort zijn een aantal cultivars gekweekt die veel mooier zijn.
Corylus maxima 'Purpurea' is een hazelaar met diep donkerrood, bijna zwart blad. Ook de nootjes zijn rood! Coryllus avellana 'Contorta' (de krulhazelaar) heeft mooie kronkelende takken. Corylus avellana 'Red majestic' is een krulhazelaar met donkerrood blad. Corylus avellana 'Pendula' (de treurhazelaar) heeft sierlijk afhangende takken.
Aan alle hazelaars komen hazelnoten, al kan het wel een aantal jaren duren voor de eerste nootjes verschijnen. Dat maakt het ook tot een nuttige plant voor andere dieren zodals vogels, eekhoorns en muizen. De eekhoorntjes in onze tuin waren dol op de hazelnoten van onze Corylus maxima 'Purpurea'. Houd er rekening mee dat hazelaars forse struiken kunnen worden.
Een minpuntje: de pollen van de hazelaar zijn allergeen en kunnen, bij mensen die daar gevoelig voor zijn, hooikoortsklachten veroorzaken.
 |
| De krulhazelaar, Corylus avellana 'Contorta' (foto: Maria Hossmar op Unsplash) |
Lonicera fragrantissima (struikkamperfoelie)
Lonicera fragrantissima is een struikkamperfoelie die zo'n 150 cm hoog wordt. Het is een winterbloeier met sterk geurende witte bloemen.Struikkamperfoelie is zeer winterhard en geschikt voor vrijwel elke grondsoort. Als het weer het toelaat, dat wil zeggen bij zo'n 7-10 °C met een lekker zonnetje, kunnen de struiken in januari al bloeien. Soms zelfs al eind december. Bij goed weer worden ze massaal bezocht door bijen.
In juni verschijnen er rode bessen die mooi afsteken tegen het groene blad. Deze struikkamperfoelie staat graag op een plek in de volle zon of halfschaduw in goed doorlatende grond. Door geregeld oude takken weg te snoeien houd je de struik jong en vitaal.
Verkrijgbaar bij tuinplant.nl
Lonicera fragrantissima (foto: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Lonicera fragrantissima kz02, CC BY-SA 4.0)
Mahonia (mahonie)
De mahonie is een geweldige bijenplant want de bloei duurt vele weken. Het vroegst bloeien de Mahonia x media soorten zoals 'Wintersun' en 'charity'. Deze kunnen laat in het najaar en de vroege winter al bloeien. 'Wintersun' zie je op de foto hieronder. 'Wintersun' wordt ruim 2 meter hoog. Charity blijft met 1,50 meter iets lager.
Mahonia aquifolium bloeit wat later, aan het einde van de winter en het vroege voorjaar. Deze blijft met een hoogte van 1.20 tot 1.50 meter, wat lager. Mahonia aquifolium heeft hulstachtig blad en krijgt na de bloei niet-eetbare blauwzwarte bessen.
De bloemen van de mahonie zijn heel rijk aan nectar. Het zijn gemakkelijke struiken die weinig eisen aan de grond stellen en zowel in de zon als op schaduwrijke plekken groeien. Niet voor niets zie je dit type mahonie vaak in gemeenteplantsoenen staan. Ze zijn niet kapot te krijgen!
Is geel niet je kleur? Dan is Mahonia nitens 'Cabaret' misschien een goede keus. Deze heester bloeit van augustus t/m november met lichter gekleurde bloemen die in de knop oranjerood van kleur zijn. Na de bloei volgen grijsblauwe bessen. Het hulstachtige blad verkleurt in het najaar naar purperrood. Deze struik wordt ongeveer 1 meter hoog.
Nuttig om te weten: niet alleen bijen zijn blij met de mahonie. Zoals je in dit filmpje van Ralph Hancock op Youtube kunt zien, vallen de bloemen ook in de smaak bij pimpelmeesjes. Jammer genoeg zijn het niet zo'n beschaafde eters als de bijen. Ze rukken de bloemen uit elkaar om aan de nectar te geraken. Gelukkig hebben ze mijn Mahonia nog niet ontdekt!
Verkrijgbaar bij: tuinplant.nl
 |
| Mahonia media 'Wintersun' in mijn eigen tuin |
Prunus subhirtella autumnalis (sierkers)
Prunus subhirtella Autumnalis is heel geschikt om uit te laten groeien tot een meerstammige boom. Hij heeft van nature een struikvormige groeiwijze met vertakkingen van onderuit. Een extra bonus is dat het loof van deze boom mooi verkleurt.Bij Prunus subhirtella autumnalis gaan de eerste bloemen vaak al open als de laatste bladeren nog aan de boom zitten. Bij vorst stopt de bloei om daarna, als het weer warmer wordt, gewoon door te gaan. Om profijt van deze Prunus als bijenplant te hebben zijn er warme herfst- of winterdagen nodig want als het te koud is vliegen de bijen niet. Gelukkig hebben we die steeds vaker.
Prunus campanulata, een andere soort, bloeit met schitterende donkerrroze bloemen in februari en maart. Een echte schoonheid! Prunus campanulata komt oorspronkelijk uit Zuid-Oost Azië en is in ons klimaat helaas maar matig winterhard.
Het is op magere en droge grond wel oppassen geblazen met sierkersen. Sierkersen hebben de gewoonte om wijd en oppervlakkig te wortelen waardoor er na verloop van tijd niet veel meer groeit onder zo'n boom.
Verkrijgbaar bij tuinplant.nl
Als het de bijen niet lukt om in de late winter en het vroege voorjaar genoeg stuifmeel te verzamelen, stopt de cyclus. Hun voortbestaan staat dus vroeg in het seizoen meteen al op het spel. De absolute hofleveranciers van stuifmeel, zowel voor wat betreft de kwaliteit als de kwantiteit, zijn de katjes van wilgenstruiken. Naast grauwe wilgen, zijn vooral water- bos en katwilg van onschatbare waarde.
In de tuin worden wilgen niet alleen geplant omwille van de katjes. Er zijn ook tuincultivars die worden aangeplant vanwege de mooie roodbruine kleur van de stammen in de winter. Wist je dat niet alle wilgenkatjes grijs zijn? Salix gracillistyla 'Mount Aso' heeft prachtige roze katjes!
Een voordeel van wilgen is dat je ze altijd flink terug kunt snoeien. Dit doe je in het voorjaar als de katjes zijn afgevallen. Geef de struik wel eerst even de tijd om goed te settelen. Op die manier weet je zeker dat de wilg sterk genoeg is om elk jaar nieuwe katjes te produceren voor jou en je bijenvriendjes.
_1.jpg) |
| Prunus subhirtella (foto: Maja Dumat, Higan-Kirsche (Prunus subhirtella) 1, CC BY 2.0) |
 |
| Prunus campanulata (foto: Vincent Ignace, Prunus campanulata blossoms on Dadu plateau-1, CC BY-SA 3.0) |
Salix (wilg)
De wilg bloeit zonder bloemen en produceert dus geen nectar. Toch is dit misschien wel de belangrijkste struik uit dit rijtje want de wilg mag dan geen nectar maken, de wilgenkatjes bevatten wel héél veel stuifmeel. Daarmee voeden bijen hun larven zodat er nieuwe generaties en nieuwe volken kunnen opgroeien.Als het de bijen niet lukt om in de late winter en het vroege voorjaar genoeg stuifmeel te verzamelen, stopt de cyclus. Hun voortbestaan staat dus vroeg in het seizoen meteen al op het spel. De absolute hofleveranciers van stuifmeel, zowel voor wat betreft de kwaliteit als de kwantiteit, zijn de katjes van wilgenstruiken. Naast grauwe wilgen, zijn vooral water- bos en katwilg van onschatbare waarde.
In de tuin worden wilgen niet alleen geplant omwille van de katjes. Er zijn ook tuincultivars die worden aangeplant vanwege de mooie roodbruine kleur van de stammen in de winter. Wist je dat niet alle wilgenkatjes grijs zijn? Salix gracillistyla 'Mount Aso' heeft prachtige roze katjes!
Een voordeel van wilgen is dat je ze altijd flink terug kunt snoeien. Dit doe je in het voorjaar als de katjes zijn afgevallen. Geef de struik wel eerst even de tijd om goed te settelen. Op die manier weet je zeker dat de wilg sterk genoeg is om elk jaar nieuwe katjes te produceren voor jou en je bijenvriendjes.
 |
| Wilgenkatjes met stuifmeel en bij (foto: CatalpaSpirit, Catkins with bee, CC BY-SA 4.0) |
Viburnum bodnantense 'Dawn' (sneeuwbal)
Als je hem niet voor de bijen plant, plant hem dan voor jezelf! De meeste sneeuwballen bloeien vroeg maar dit is echt de allervroegste. Deze struik bloeit midden in de winter. De wit/roze bloemen hangen in trosjes bij elkaar. Ze geuren sterk, al zul je daar weinigvan merken want bij koud weer draagt de geur niet ver. De bloei kan wel zo'n vier maanden lang duren. Dat is nog eens waar voor je geld!
Een extra bonus is dat het blad van deze struik in het najaar mooi donkerrood verkleurt. Virburnum bodnantense 'Dawn' wordt zo'n 3 meter hoog. Na de bloei, aan het einde van de winter, kun je de struik snoeien maar dat hoeft niet per se. In tegenstelling tot sommige andere sneeuwballen is 'Dawn' namelijk een trage groeier.
Verkrijgbaar bij tuinplant.nl
_(flower).jpg) |
| Viburnum bodnantense 'Dawn' (foto: Magnus Manske, Viburnum x bodnantense 'Dawn' (Caprifoliaceae) (flower), CC BY-SA 3.0) |
Toch liever een sneeuwbal die wat later bloeit? Kies dan voor Viburnum burkwoodii. Viburnum Burkwoodii wordt zo'n 2,5 tot 3 meter hoog en bloeit in april met witte bloemen die rose zijn in de knop en heerlijk geuren. Je ruikt ze door de hele tuin! In dit blog kun je hem bekijken!
Winterbloeiende bollen
Veel van de planten die ik hierboven noem, zijn flinke struiken of zelfs kleine bomen. Heb je niet zoveel ruimte? Geen nood, ook winterbloeiende bollen zoals de crocussen, sneeuwklokjes en winterakonieten zijn een traktatie voor hongerige bijen.
Planten in de winter
Ben je enthousiast geworden van deze winterbloeiers? Weet dan dat je ook in de winter kunt planten. Veel struiken zijn dan leverbaar als wortelgoed (zonder pot) en dat is vaak een stuk voordeliger. Alleen als het vriest, of als er nog vorst in de grond zit, kun je niet planten. Is je struik eenmaal geplant en goed aangewaterd, dan is het niet erg als het daarna nog gaat vriezen. Vorstgevoelige struiken (zoals de Prunus campanulata) kun je beter in het late voorjaar planten.
Bij strenge en langdurige vorst waarbij de vorst diep in in de grond komt, kan het gebeuren dat een struik uitdroogt omdat hij geen water meer kan opnemen. Dit komt tegenwoordig niet vaak meer voor. Mocht het toch nog hard gaan vriezen, dan kun je de plant met een winterdek beschermen.
Bronnen:
- Bee friendly winterplants (RHS)
- edepot Wageningen Universiteit: Vroegbloeiende planten door Paul Holterman
- edepot Wageningen Universiteit: Dracht in het najaar door Cor Vonk Noordegraaf
Foto boven dit blog: een hommel op de bloemen van Mahonia aquifolium. De foto is gemaakt door Dear Sunflower op Unsplash.
Ook interessant
Bewaar op Pinterest:
Abonneren
Vond je dit blog nuttig? Abonneer jezelf dan gratis op mijn nieuwsbrief. Je ontvangt dan een bericht wanneer er een nieuw blog is verschenen (eens per twee à drie weken, met een pauze in de wintermaanden). Je hoeft niet bang te zijn dat ik je ga spammen met reclame!
_1.jpg){kind=link}
