Zelfzaaiers, laat de plant het werk doen!
Tuinieren hoeft niet altijd te betekenen dat je hard moet werken. Soms kun je de natuur het werk voor je laten doen. Spreekt die gedachte jou wel aan? Dan is dit blog voor jou!
Een aantal jaren geleden besloten wij dat onze tuin een op het werk van Piet Oudolf geïnspireerde, vaste plantentuin moest worden. Alleen maar vaste planten en siergrassen dus. Toch staan er nog steeds een- en tweejarige zelfzaaiers in mijn tuin. Elk jaar opnieuw neem ik mij voor dat ze moeten verdwijnen maar als het dan weer voorjaar is, heb ik het hart niet om ze uit te trekken.
Dus sieren vergeet-mij-nietjes, vingerhoedskruid, slaapmutsjes, prikneuzen, goudsbloemen en eenjarige spoorbloemen nog altijd onze borders. Sinds vorig jaar is daar het slangenkruid (Echium vulgare) zelfs nog bijgekomen. Eerlijk gezegd denk ik niet dat ze ooit helemaal zullen verdwijnen uit onze tuin.
Wat zijn zelfzaaiers?
Zelfzaaiers zijn planten die, zonder dat jij daar iets voor hoeft te doen, zichzelf via zaad verspreiden. Het zijn vaak een- of tweejarige planten maar het kunnen ook vaste planten zijn. Niet alle planten zaaien zichzelf uit. Andere zaaien zich niet soortecht uit. De zaailingen zien er dan anders (meestal minder mooi) uit dan de moederplant. Hoe dat komt, kun je in dit blog lezen.
Natuurlijke uitstraling
Zelfzaaiers kiezen zelf hun plek. Dat is niet altijd de plaats die je zelf uitgekozen zou hebben. Juist op plaatsen waar je het niet verwacht verschijnen ze massaal. Zoals in het grind van de paden of onder de beukenhaag.
Je kunt ze niet altijd gemakkelijk verplanten. Planten met een penwortel (zoals malva, papavers en het slaapmutsje) houden er niet van om verplant te worden. Ze presteren veel beter als je ze gewoon laat staan waar ze zijn opgekomen. Let erop dat de zaailingen niet té dicht op elkaar staan want dan ontwikkelen de planten zich niet goed. Dun zo nodig flink uit.
Doordat de zelfzaaiers zelf hun plekje kiezen, oogt je tuin natuurlijker. In het wild staan planten ook niet keurig bij elkaar in groepjes! Alhoewel.... Van de groep felroze spoorbloemen (Centhrantus macrosiphon) op de foto boven dit blog, heb ik er geen enkele geplant. De groep heeft zichzelf zo gezaaid. Die willekeur zorgt ervoor dat je tuin een natuurlijke uitstraling krijgt.
Ben jij zo'n tuinier die vindt dat elke plant een vaste plaats moet hebben in de border? Dan zijn zelfzaaiers eerder een last dan een gemak. Zelfzaaiers verschijnen overal en nergens. Je bent dan veel extra tijd kwijt met het wieden en verplaatsen van zaailingen.
Droogtebestendig
Het is mij al vaak opgevallen dat veel eenjarige zelfzaaiers extreem veel droogte verdragen. In 2018, dat jaar waarin het niet regende, stopte ik als eerste met het water geven van de eenjarigen. Toch hebben ze het nog verbazingwekkend lang volgehouden.
Dat is ook logisch. Eenjarige planten hebben maar een jaar de tijd om te bloeien en hun zaad te verspreiden. Daarna gaan ze dood. Ze moeten dus hoe dan ook presteren. Dat maakt dat het hele sterke planten zijn. Op droge zandgrond is dat mooi meegenomen.
Echium vulgare (slangekruid) |
Voorbeelden van zelfzaaiers
1. Prikneuzen (Silene coronaria)
Vroeger heette deze plant Lychnis coronaria maar nadat botanisten zich nog eens goed ertegenaan bemoeid hebben, is de plant omgedoopt tot Silene coronaria. De grens tussen deze twee plantengeslachten is, afhankelijk van botanische opvattingen, al vaak verschoven. Joost mag weten waarom. Het lijkt erop dat de Silene aanhangers de strijd vooralsnog gewonnen hebben.
Er zijn verschillende soorten. De "gewone" Lychnis Coronaria ken je wel. Het is zo'n ouderwetse plant uit oma's tuin. Het blad is zilvergrijs behaard. Ik weet niet goed hoe je de kleur van de bloemen moet omschrijven. De boeken zeggen karmijnrood maar daarvoor zit er teveel roze in. Magenta komt dichter in de buurt maar dat is het ook niet helemaal. Wie het weet mag het zeggen!
Silene coronaria 'Alba' is zuiver wit. Silene coronaria 'Oculata' is krijtwit met een lichroze hart. Je ziet hem op de foto hieronder. Van een afstandje valt het roze niet op en lijken de bloemen wit. Alle drie de soorten zaaien zichzelf gemakkelijk uit.
Van prikneuzen wordt gezegd dat ze gemakkelijk groeien. In de praktijk vind ik dat toch tegenvallen. Ze rotten ze in de winter gemakkelijk weg. Je moet er goed op letten dat je ze niet te diep plant. Ze moeten wat hoger staan dan andere planten zodat het water weg kan lopen. Gelukkig zijn er altijd genoeg zaailingen om de gesneuvelde exemplaren te vervangen.
Als ze zijn uitgebloeid, zien de planten er verschrikkelijk uit. Het aantrekkelijke grijze blad is dan grotendeels geel geworden. Officieel zijn het vaste planten, maar ik behandel mijn prikneuzen om deze reden als tweejarig. Na de bloei (als het zaad rijp is) trek ik de planten uit. Het volgende jaar ga ik verder met de jonge zaailingen.
Silene coronaria 'Oculata' |
2. Mexicaans madeliefje (Erigeron karvinskianus)
Het Mexicaans madeliefje is eigenlijk helemaal geen madeliefje. De wetenschappelijk naam van de madeliefjes die in je gazon groeien is Bellis perennis. Hieruit zijn de madeliefjes gekweekt die in het voorjaar door tuincentra worden aangeboden.
Hoewel het Mexicaans madeliefje sprekend lijkt op onze madeliefjes, is het een plant uit een heel ander geslacht. Het is een Erigeron (fijnstraal). Het Mexicaans madeliefje komt, zoals je mag verwachten, oorspronkelijk uit Mexico en Midden-Amerika.
Dit plantje heeft werkelijk niets nodig. Het stelt maar één enkele eis: de grond moet droog zijn. Het is de perfecte plant voor droge zandgrond, maar ook om bijvoorbeeld op een stapelmuurtje te planten. Zoek je een bodembedekker voor de volle zon op droge grond? Dan is dit de perfecte plant!
De bloeitijd van Erigron Karvinskianus is eindeloos. De hele zomer (en nog ver daarna) kun je genieten van de kleine witte bloempjes die naar roze verbloeien. Het lijkt daardoor alsof de plant bloeit met bloemen in verschillende kleuren.
Het Mexicaans madeliefje is een vaste plant die zichzelf uitzaait. Ik heb op internet wel eens gelezen dat het een plaag in je tuin kan worden maar in mijn tuin valt dat reuze mee.
Erigeron karvinskianus (Mexicaans madeliefje) |
3. Bijenvoer (Phacelia tanacetifolia)
![]() |
Phacelia tanacetifolia (foto: Zanchetta Fabio (faxstaff), Phacelia tanacetifolia fax02, CC BY-SA 2.5) |
Inheemse planten
Alle inheemse planten zijn zelfzaaiers. Anders waren ze er natuurlijk allang niet meer geweest want in de natuur komt er geen tuinman met een zakje zaad langs. Bolderik, echium, koekoeksbloemen, korenbloemen en klaprozen zijn aardige wilde planten die zich ook in de tuin gemakkelijk zullen uitzaaien.
Je zou dus ook in de berm kunnen gaan shoppen als je op zoek bent naar zelfzaaiers. Maar pas op! Je kunt er een hoop gezeur mee krijgen (zie dit artikel)! Misschien toch handiger om gewoon een zakje zaad te kopen 😉. Cruydt-Hoeck biedt een breed assortiment zaden van wilde planten.
Een nadeel van wilde planten is dat ze zich soms wat al te enthousiast uitzaaien of uitbreiden. Op zelfzaaiers die de macht grijpen, zit je waarschijnlijk niet te wachten. Ik vind de zaadhoofden van mijn kaardebollen prachtig, maar ik knip ze toch weg want anders komt er geen einde aan het wieden.
De schijnpapaver (Meconopsis cambrica) is een aardig plantje met gele bloemen. Niet echt een inheemse plant maar een plantje dat hier verwilderd is. Het kan zomaar komen aanwaaien. De schijnpapaver zaait zich overal te pas en te onpas uit. Ook midden in andere planten, onder de heg en tussen de bestrating. Ze laten zich lastig verwijderen. Van deze zelfzaaier hebben wij uiteindelijk (met veel moeite), toch maar afscheid genomen.
Stinkende gouwe (Chelidonium majus) is met zijn gele bloemen en apart gevormde blad, ook een aardige plant om te zien. Maar pas op, hij zaait binnen no-time je hele tuin vol.
Bolderik (Agrostemma githago) groeit op hoge ijle stelen. |
Invasieve exoten
Het feit dat een plant zichzelf gemakkelijk uitzaait, kan een probleem worden. Sommige soorten verwilderen en vestigen zich in de vrije natuur. Dat kan leiden tot verdringing van inheemse soorten en de insecten die daarvan afhankelijk zijn.
Het is niet altijd duidelijk welke tuinplanten schadelijk kunnen zijn voor de natuur. Daarom heeft de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit opdracht gegeven aan FLORON om een databank te maken met ruim 1.500 tuinplanten. Hierin kunt je zien of een tuinplant (potentieel) invasief is of niet.1. Asclepias (zijdeplant)
Een voorbeeld van een invasieve plant is de zijdeplant Asclepias syriaca. Ook bekend als de papegaaiplant omdat de vruchten bizar veel lijken op een zittende papegaai. Een aantrekkelijke plant met mooie roze bloemen, maar omdat hij invasief is, is de handel erin verboden. Zowel in Nederland als in de rest van Europa.
![]() |
De vruchten van Asclepias syriaca (foto: Tangopaso op Wikimedia commons) |
Andere zijdeplanten, zoals de oranje bloeiende Asclepias tuberosa (een plant die aantrekkelijk is voor vlinders en ook prachtige zaaddozen krijgt), mag je wel hebben.
![]() |
Asclepias tuberosa (foto: Cbaile19, Asclepias tuberosa, Montour Trail, 2024-08-20-2, CC0 1.0) |
2. Impatiens (balsemien)
- Impatiens balfourii (tweekleurig springzaad)
- Impatiens capensis (oranje springzaad)
- Impatiens parviflora (klein springzaad)
- Impantiens glandulifera (reuzenbalsemien)
![]() |
Bloem van de reuzenbalsemien, Impatiens glandulifera (foto: Syrio, Impatiens glandulifera Valdastico 02, CC BY-SA 4.0) |
Meer inspiratie
Alexandra Campbell heeft een succesvol (Engelstalig) tuinblog en Youtube kanaal onder de naam 'The middle-seized garden'. Ik vind haar bijdragen altijd heel informatief en inspirerend. Onderstaand video (Engelstalig, ca. 12 minuten) maakte ze in haar eigen tuin die vol staat met zelfzaaiende planten. Het filmpje laat zien hoe mooi dat kan zijn.
Ook interessant
- 5 tips voor het aanleggen van een wilde tuin
- Zelf zaaien: Escholzia californica (slaapmutsjes)
- Tweejarigen zaaien in juli en augustus
Bewaar op Pinterest:
Abonneren
Vond je dit blog nuttig? Abonneer jezelf dan gratis op mijn nieuwsbrief. Je ontvangt dan een bericht wanneer er een nieuw blog is verschenen (1 of 2 keer per maand met een pauze in december). Je hoeft niet bang te zijn dat ik je ga spammen met reclame!