Waar blijven vlinders in de winter?
Als de dagen korter worden en de nachten kouder, zie je ze geleidelijk aan verdwijnen. Maar wat doen ze als het winter wordt? Waar blijven ze dan? Hoe overleven ze die koude bloemloze periode en hoe kunnen wij ze daarbij helpen?
Diapauze, de winterrust van vlinders
Veel vlinders blijven in de winter gewoon hier. Je ziet ze niet meer, maar ze zijn er nog wel. Om de winter goed door te komen, lassen ze een soort winterrust in. Hun groei en ontwikkeling staan in die periode volledig stil zodat ze zo min mogelijk energie verbruiken. Ze overleven op de reserves in hun lichaam. Deze overlevingsstrategie wordt diapauze genoemd.
Vlinders zijn niet de enige insecten die een diapauze kennen. Je ziet het bijvoorbeeld ook bij libellen, muggen, sprinkhanen en regenwormen. De diapauze is ook niet altijd gebonden aan de winterperiode. In streken waar planten verdorren tijdens hete droge zomers, werkt het precies omgekeerd. Daar gaan veel insecten juist in de zomermaanden in diapauze.
De belangrijkste trigger voor de diapauze is de hoeveelheid daglicht. Als de dagen korter worden, is dat voor de insecten hier een signaal om in diapauze te gaan. Daarnaast spelen ook de temperatuur en het verdwijnen van voedsel een belangrijke rol. De coloradokever gaat bijvoorbeeld in diapauze als het aardappelloof verschrompelt. Meestal is het een combinatie van factoren die de diapauze in gang zet en ook weer laat eindigen.
Verstoor vlinders niet tijdens de diapauze
Vlinders kunnen in verschillende stadia van hun ontwikkeling in diapauze gaan. Afhankelijk van de soort overwinteren ze als eitje, als pop, als rups of als vlinder. Je kunt ze allemaal tegenkomen in je tuin. Rupsen verstoppen zich bijvoorbeeld in het gras, tussen de beplanting of onder afgevallen blad. Poppen zitten verstopt tussen dode planten en de eitjes zitten vastgekleefd aan de onderkant van een blad.Laat uitgebloeide planten daarom met rust, laat afgevallen blad zoveel mogelijk liggen en maai je gras niet in de winter. Wacht daarmee tot het voorjaar. Vanaf begin maart kun je in principe aan de slag. Tenzij het dan nog erg koud is, dan kun je beter nog even wachten. Daar doe je jezelf ook een plezier mee want in de tuin werken is een stuk plezieriger als er een warm voorjaarszonnetje schijnt!
Vlinders die overwinteren als eitje
Heideblauwtjes en dikkopjes overwinteren als eitje. De eitjes van het heideblauwtje zitten vastgekleefd aan de houtige delen van heideplanten. De eitjes van het dikkopje zijn te vinden op verschillende soorten grassen waaronder het pijpenstrootje, kweek, witbol, zwenk- en beemdgrassen.
Vlinders die overwinteren als pop
De rupsen van het koolwitje en de koninginnenpage verpoppen vlak voor de winter. Die poppen zitten verscholen tussen dode planten. Pas in het voorjaar gaat hun ontwikkeling verder en komen ze als vlinder tevoorschijn.
Vlinders die overwinteren als rups
Als rups overwinteren onder andere het oranje zandoogje, het bruine zandoogje, de kleine vuurvlinder en het koevinkje. De rupsjes trekken zich in het najaar terug in een polletje verschrompeld gras. Daar blijven ze doodstil zitten zodat ze vrijwel geen energie verbruiken. Ze kunnen goed tegen kou en vorst. Zodra het voorjaar aanbreekt, worden ze weer actief en beginnen ze als een razende te eten totdat ze gaan verpoppen. |
| Kleine vuurvlinder op Hylotelephium 'Herbstfreude' |
Vlinders die overwinteren als vlinder
 |
| Dagpauwoog op Sylphium mohrii |
Trekvlinders
Het merendeel van de vlinders brengt de winter in diapauze door, maar daarnaast zijn er ook trekvlinders. Dat zijn vlinders die bij gebrek aan voldoende antivries, niet veel vorst kunnen verdragen en daarom in het najaar wegtrekken naar warmere streken. Net als trekvogels (en sommige gepensioneerden!) vliegen ze honderden, soms duizenden kilometers, naar hun overwinterplek in Zuid-Europa of Noord-Afrika.
Trekvlinders zoeken overigens niet perse de zon op, maar een plek waar de temperatuur in elk geval boven het vriespunt blijft. In zulke omstandigheden staat hun stofwisseling bijna stil en en kunnen ze overleven op hun reserves.
Atalanta
De atalanta was altijd een typische trekvlinder. Ze kwamen in het voorjaar vanuit het zuiden onze kant op om zich hier voort te planten. Eind september gingen ze weer terug naar het zuiden om daar te overwinteren. De laatste jaren zie je steeds vaker dat ze gewoon hier blijven. Dat kan prima zolang het maar niet lang en hard vriest.
Als het koel en bewolkt is, houden ze zich heel stil maar op zonnige en warme dagen, komen ze tevoorschijn om voedsel te zoeken. Je kunt op mooie winterdagen dan ook zomaar een atalanta aantreffen. Veel voedsel voor vlinders is er in deze tijd niet. Een plant als winterheide, die juist dan bloeit, is dan ook een dankbare voedselbron.
 |
| Atalanta op Hylotelephium 'Herbstfreude' |
Distelvlinder
De distelvlinder is ook een trekvlinder. Ze kunnen veel minder goed tegen kou dan Atalanta's en overwinteren daarom in Noord-Afrika. Het aantal distelvlinders dat in het voorjaar ons land bereikt, wisselt van jaar tot jaar. Er zijn veel distelvlinders wanneer er ook veel Saharazand is. Je weet wel, dat gele zand dat met de regen op je auto valt als je er net mee naar de wasstraat bent geweest! Zowel het zand als de vlinders komen op de wind hiernaartoe.
Na zo'n lange reis kunnen de vlinders er een beetje verfomfaaid uitzien. Hun vleugels zijn vaak gerafeld of gescheurd. In topjaren arriveren er in het voorjaar héél veel distelvlinders. 2020 was bijvoorbeeld zo'n jaar. Na de voortplanting kun je er in augustus vele duizenden van zien. In andere jaren brengt de wind de distelvlinders naar andere streken en zie er hier bijna geen. In die jaren is het een zeldzame soort en mag je blij zijn als je er in de nazomer een paar ziet.
Andere trekvlinders
Behalve de Atalanta en Distelvlinder, zijn ook de luzernevlinders trekvlinders. Onder de nachtvlinders vind je nog meer trekkers: het gamma-uiltje, de kolibrievlinder, de windepijlstaart, de doodshoofdvlinder en het blauw weeskind. Wat hebben nachtvlinders toch een prachtige sprekende namen! Er zijn nog meer nachtvlinders die trekken maar die zijn zeldzaam. De kans dat je ze ziet is heel klein.
De foto boven dit blog is gemaakt door Susan Lindberg
Tip
KLIK HIER voor meer informatie of om te bestellen.
Ook interessant
- 10 leuke weetjes over de vlinders in je tuin
- Wat bloeit er nog in september?
- Eupatorium, een feest voor vlinders en bijen
Abonneren
Vond je dit blog nuttig? Abonneer jezelf dan gratis op mijn nieuwsbrief. Je ontvangt dan een bericht wanneer er een nieuw blog is verschenen (1 of 2 keer per maand met een pauze in december). Je hoeft niet bang te zijn dat ik je ga spammen met reclame!
