Staat deze invasieve exoot ook in jouw tuin?

Kleine wintergroene glimmende blaadjes, lieve witte bloempjes in het voorjaar en vuurrode bessen in het najaar die door vogels graag gegeten worden. "What's not to like" zou je zeggen. Maar wist je dat de dwergmispel (Cotoneaster) een invasieve exoot is?

Dwergmispels vind je overal in Nederland. In tuinen maar vooral ook in plantsoenen en ander openbaar groen. Het zijn sterke struiken die weinig nodig hebben om te overleven. In onze tuin stonden er sinds jaar en dag enkele dwergmispels onder de notenboom. Op gortdroge grond in bijna volledige schaduw. Zelfs daar overleefden ze. Alhoewel, niet van harte, want veel tier zat er niet in de struikjes. 

Onlangs kocht ik een nieuwe dwergmispel (Cotoneaster horizontalis) als onderbeplanting voor de Tetrapanax Rex in mijn voortuin. Toen ik de soortnaam googelde, ontdekte ik dat mijn nieuwe aanwinst volgens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit een invasieve exoot is 😱.

Waarom kun je die plant dan toch kopen?

Dat vind ik raar. Als een plant een invasieve exoot is, hoe kan het dan dat je hem toch gewoon kunt kopen in een tuincentrum ? Dat zit zo: in Nederland houdt de Voedsel- en Warenautoriteit een lijst bij van planten die schadelijk zijn voor de natuur of de volksgezondheid. Voor de planten op deze lijst gelden echter, een enkele uitzondering daargelaten, geen bijzondere regels. 

Daarnaast houdt de Europese Unie de Unielijst Invasieve exoten bij. Voor deze lijst gelden wél regels. Als een plant op de Unielijst staat, mag die niet verhandeld, gekweekt, vervoerd of geïmporteerd worden in de EU. Ook zijn de landen van de EU verplicht om verwilderde planten op te sporen en af te voeren.

Zolang een plant niet op de Unielijst staat, mag deze in de meeste gevallen gewoon verhandeld worden. Wel adviseert de overheid om maatregelen te nemen zodat deze planten niet in de natuur terechtkomen. Maar dat is een advies, geen verbod.

Wanneer is een plant een invasieve exoot?

Een exoot is een plant die van nature niet voorkomt in ons land. Ze zijn door menselijk handelen hier terecht gekomen. Veel tuinplanten zijn exoten. Dat is geen probleem zolang ze netjes in onze tuinen blijven. Jammer genoeg doen ze dat niet allemaal. 

Sommige exoten zijn zo goed "ingeburgerd" dat ze zich verspreiden in de vrije natuur en zich daar ook goed weten te handhaven. Door het ontbreken van natuurlijke vijanden zoals bacteriën, schimmels, insecten en concurrerende plantensoorten kunnen ze zich razendsnel vermeerderen. Ze verdringen inheemse planten en daarmee ook de insecten die van die planten afhankelijk zijn. Zo verstoren ze het natuurlijke evenwicht.

Sommige planten veroorzaken daarnaast economische schade of zijn een gevaar voor de volksgezondheid. Denk bijvoorbeeld aan de Japanse duizendknoop. Als die woekeraar in je tuin staat, kan dat gevolgen hebben voor de waarde van je huis. 

Een ander voorbeeld is Alsemambrosia, een plant die inheems is in Noord Amerika maar via vogelzaad en hooi bij ons terecht is gekomen (bekijk hem in dit filmpje). Ambrosia veroorzaakt ernstige hooikoortsklachten en is er de oorzaak van dat het hooikoortsseizoen nu twee maanden langer duurt. Doe mij een plezier, en ruim deze plant op als je hem ziet! 

Wanneer exoten inheemse planten verdringen, economische schade veroorzaken of een gevaar zijn voor de volksgezondheid, noemen we ze invasieve exoten.

Waarom is de cotoneaster invasief?

De Cotoneaster veroorzaakt misschien niet zoveel schade als Japanse duizendknoop, maar toch wordt ook deze plant beschouwd als invasieve exoot. Waarom eigenlijk?

Dwergmispels kunnen een mat vormen waarin geen andere soorten meer groeien. Als ze de ruimte krijgen kunnen ze zich bovendien snel uitbreiden. In tuinen en plantsoenen is dat een voordeel want dat maakt de plant tot een uitstekende bodembedekker. In de natuur is dat een probleem want het betekent dat inheemse planten geen kans meer hebben.  

Kleinbladige dwergmispels vestigen zich gemakkelijk in open vegetaties. Ze houden van kalkrijke grond en vormen vooral een bedreiging voor kalkgraslanden, mergelgroeven, duingraslanden en bosranden van duinbossen. De grootbladige soorten bedreigen vooral onze bossen.

Cotoneasters zijn bovendien vatbaar voor de bacterie Erwinia amylovora. Het zijn zogenaamde waardplanten. Deze bacterie veroorzaakt de ziekte bacterievuur bij bijvoorbeeld appel- en perenbomen. Zieke bomen en struiken lopen in korte tijd ernstige schade op en kunnen zelfs dood gaan. Bij aanraking kan een cotoneaster contacteczeem veroorzaken.

Hoe verspreidt de cotoneaster zich?

Nou vraag je je misschien af hoe het mogelijk is dat jouw dwergmispel in de vrije natuur terecht komt. Zo'n plant krijgt toch zeker geen pootjes?

Cotoneasters hebben zich, door het storten van tuinafval, in het wild kunnen vestigen. Nou ben jij natuurlijk niet zo'n tuinier die zijn snoeiafval in de berm of de natuur vrije dumpt, maar ook vogels zorgen voor de verspreiding. Ze eten de bessen op en poepen die elders weer uit. De zaadjes zijn, nadat ze door het spijsverteringskanaal van de vogel zijn gegaan, nog steeds kiemkrachtig. 

Op rustplaatsen van vogels zie je dan ook vaker verwilderde dwergmispels. Dat het zaad van een dwergmispel tot vijf jaar kiemkrachtig blijft, helpt ook niet echt mee.

Welke soorten Cotoneaster zijn invasief?

De meeste Cotoneaster-soorten komen oorspronkelijk uit het zuidwesten van China en de Himalaya. Een paar soorten zijn inheems in Europa. Alleen de wilde dwergmispel (Cotoneaster integerrimus) is inheems in Nederland. Deze kun je dus met een gerust hart aanplanten. Het is een bladverliezende struik die zo'n 50 tot 200 cm hoog wordt. Deze soort staat op de Nederlandse Rode Lijst van planten en wordt niet vaak aangeboden. 

Exotische Cotoneasters worden al meer dan een eeuw in Nederlandse tuinen aangeplant. Het verwilderen is waarschijnlijk rond 1980 begonnen. Nu worden er steeds vaker verwilderde Cotoneasters aangetroffen in de natuur. Soorten die in het wild zijn gevonden:

• Cotoneaster ambiguus 
• Cotoneaster bullatus 
• Cotoneaster dielsianus
• Cotoneaster divaricatus 
• Cotoneaster hjelmqvistii 
• Cotoneaster horizontalis 
• Cotoneaster rehderi
• Cotoneaster salicifolius
• Cotoneaster x suecicu
• Coteneaster x watereri 

De grootste boosdoener is Cotoneaster horizontalis, de vlakke dwergmispel. Je kent hem vast wel. Het is een brede en vlakgroeiende struik met kleine glanzende blaadjes. De struikjes werden in de jaren zeventig vaak aangeplant om de muur onder een raam mee te begroeien. Je ziet hem op de foto boven dit blog.

Als je je ergens bewust van bent, merk je het ineens ook op! Tijdens een wandeling in de Stiphoutse bossen zag ik deze verwilderde Cotoneaster.  

Wat moet je doen met jouw Cotoneaster?

Het is niet verboden om een Cotoneaster in je tuin te hebben. Je hoeft de struikjes dus niet meteen te rooien. Gezien de ecologische risico's, is het wel beter om geen nieuwe Cotoneasters meer aan te planten. Zeker niet als je dicht bij een kwetsbaar natuurgebied woont.

Overtollige Cotoneasters en snoeiafval kun je het beste als groenafval afvoeren. De planten(delen) in elk geval nooit in de natuur dumpen! Ze kunnen mogelijk weer uitlopen en als er vruchten zijn, kunnen de zaden gaan kiemen.

Bron: factsheet dwergmispels van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. 

Alternatieven voor Cotoneaster  

Zoek je een alternatief voor een bodembedekkende Cotoneaster, dan zou je kunnen denken aan Cornus Canadensis. Deze lage bodembedekkende dwergkornoelje bloeit met witte bloemen en vormt na de bloei helderrode bessen die graag gegeten worden door vogels. Voor een plekje in de halfschaduw op humusrijke niet al te droge grond (check prijs en beschikbaarheid bij tuinplant.nl). 

Cornus Canadensis (foto: Ayotte, Gilles, 1948-, Cornus canadensis 15-p.bot-cornus.cana-004, CC BY-SA 4.0).

Een mogelijk alternatief voor de wat hogere Cotoneastersoorten is Lonicera nitida. Dit is een sterke groenblijvende heester. Niet kapot te krijgen! Hetzelfde kleine glimmende wintergroene blad als Cotoneaster horizontalis, maar helaas zonder de bloempjes en de bessen. Sommige vormen hebben geelbont blad dat mooi oplicht in de schaduw. Een aanrader voor moeilijke plekken in de tuin! 

Wil je toch bessen? Dan zijn zou je kunnen denken aan: 

• Bergthee (Gaultheria)   
• Duindoorn (Hippophae), deze verlangt wel kalkrijke grond  
• Vuurdoorn (Pyracantha), met bessen in verschillende kleuren 
• Hulst (Ilex aquifolium) 
• Parelbes (Pernettya), met roze en witte bessen 
• Zuurbes (Berberis), er zijn verrassend mooie cultivars van deze soort! 

Deze alternatieven zijn wel allemaal een stuk stekeliger dan de Cotoneaster die geen doorns heeft. 

Ook Interesant

• Negen alternatieven voor Buxus (en nog een tiende) 
• Alles over het planten van een beukenhaag  
• De mooiste oktober bloeiers 

Bewaar op Pinterest:

Abonneren 

Vond je dit blog nuttig? Abonneer jezelf dan gratis op mijn nieuwsbrief. Je ontvangt dan een bericht wanneer er een nieuw blog is verschenen (1 of 2 keer per maand met een pauze in december). Je hoeft niet bang te zijn dat ik je ga spammen met reclame! 

Dit blog bevat affiliate links. In mijn privacy statement wordt uitgelegd wat dit betekent.