Hoe krijg je meer humus in de grond?

Mensen met een siertuin zijn vooral bezig met planten. Onze focus ligt op de kleuren en vormen van planten waarmee je het plaatje in je hoofd tot leven kunt brengen. Maar wat je dan vergeet is het allerbelangrijkste: de grond waarop we tuinieren. Niet elke plant groeit zomaar op elke bodem. Was het maar zo eenvoudig! 

Zeker wanneer je de "gelukkige" bezitter bent van een tuin op arme zandgrond, is bodemverbetering echt wel een must. In dit opzicht kunnen we veel leren van mensen met een moestuin. Bij een moestuin gaat het om de opbrengst en elke moestuinier weet dat je, om de oogst te maximaliseren, tijd moet steken in het verbeteren van de grond. Ik ben dus mijn licht eens gaan opsteken in moestuinkringen. 

Via mijn broer (die gegrepen is door het moestuinvirus) kwam ik op het spoor van Frank Anrijs, een voorloper op het gebied van permacultuur. Van hem kunnen we leren hoe belangrijk humus is. Compost wordt wel het "zwarte goud" genoemd, maar eigenlijk is humus dat!

Wat is humus? 

Vaak wordt gedacht dat humus hetzelfde is als compost, maar dat is niet zo. Kort gezegd: humus is wat er overblijft van organisch materiaal nadat dit door het bodemleven volledig is afgebroken en verteerd. Dat organische materiaal kan bestaan uit plantenresten maar ook uit dierlijke resten (dode dieren) en mest (zoals koemest of champignonmest). 

Gezonde tuingrond wemelt van de levende wezens. Op een vierkante meter zijn biljoenen organismen te vinden. We hebben het dan over bacterieën, schimmels en microscopisch kleine beestjes die je met het blote oog niet kunt zien. Maar ook over grotere dieren zoals pissebedden, spinnen, slakken en regenwormen. Zij verwerken samen het organisch materiaal tot humus. Zelfs slakken zijn dus eigenlijk nuttige dieren! 

Regenwormen zijn veruit de grootste producenten van humus. Ze doen bovendien het "voorwerk" voor het kleinere bodemleven. Wormen eten de dode, afgevallen plantendelen op de grond en zorgen ervoor dat die verder de grond in worden getrokken. Via hun uitwerpselen geven ze het gedeeltelijk verteerde organische materiaal terug aan de grond waarna kleinere bodemorganismen het nog verder kunnen afbreken.

Tijdens deze cyclus komen de elementen stikstof (N), fosfor (P) en zwavel (S) vrij. Dat zijn voedingszouten die onmisbaar zijn voor de groei van planten. Dit proces noemen we mineralisatie. Die voedingzouten lossen op in het bodemvocht en pas dan kunnen planten ze via hun wortels opnemen. 

Welke soorten humus zijn er?

Niet alle humus is hetzelfde. Er zijn drie verschillende soorten: mul, moder en mor. Mul is een goed verteerde humuslaag die geleidelijk overgaat in de onderliggende bodemlaag. Als je je schop in de grond steekt, zie je de zwarte laag geleidelijk vervagen naar de kleur van de grond eronder. Mor is een weinig verteerd organisch dek dat niet echt vermengd is met de onderliggende bodem. Je ziet hierbij een scherpe scheidslijn tussen de zwarte bovenlaag en de grond eronder. Moder zit er een beetje tussenin. 

Mul ontstaat alleen op rijke bodems met veel bodemleven. Omdat er zoveel bodemleven is, wordt mul snel afgebroken waardoor de voedingsstoffen voor de planten snel vrijkomen. De bodemverbetering is dan ook maar tijdelijk als er niet regelmatig nieuw organisch materiaal wordt toegevoegd.  

Op arme zure zandgrond ontstaat mor. In mor leven weinig bodemorganismen zodat de afbraak veel langzamer gaat. Het verbetert de structuur van de grond duurzaam maar levert weinig voeding voor de planten. Je moet de grond dus ook blijven bemesten. 

Wat is het verschil tussen compost en humus?

Humus wordt vaak verward met compost maar dit is niet hetzelfde. Humus is het eindproduct van het composteerproces. Het is de zwarte, op koolstof gebaseerde, sponsachtige stof die uiteindelijk overblijft nadat het bodemleven het organisch materiaal volledig heeft afgebroken. In tegenstelling tot compost, is humus extreem lang houdbaar. Het kan wel honderd jaar in de bodem blijven bestaan.  

Waarom is humus zo nuttig? 

De voedingsstoffen die in de grond vrijkomen zijn niet het belangrijkste voordeel van humus. Op arme zandgrond is dit effect sowieso heel beperkt omdat daar geen mul maar mor gevormd wordt. Die voedingsstoffen kun je bovendien veel gemakkelijker toevoegen door mestkorrels te strooien. Er zijn andere, veel belangrijkere, redenen waarom je het humusgehalte van de grond wil verbeteren:  

• Omdat humus een sponzige structuur heeft kan het zo'n vijf keer zijn eigen gewicht in water vasthouden. Hierdoor blijft zandgrond die veel humus bevat langer vochtig zodat je minder vaak hoeft te sproeien.

• Humus zorgt voor een betere structuur van de grond. Zandgrond zonder humus is heel los. De humus zorgt voor binding van de zandkorrels waardoor planten gemakkelijker kunnen wortelen. Planten met een goed ontwikkeld wortelgestel groeien en bloeien beter en zijn minder gevoelig voor droogte. 

• Alle bodemdeeltjes zijn in staat om voedingstoffen aan zich te binden maar humus doet dit het beste. Humusdeeltjes zijn negatief geladen en binden positief geladen deeltjes zoals calcium, magnesium, kalium en natrium. Deze spoelen dan niet uit maar blijven beschikbaar voor planten. 

• Door de kruimelige bodemstructuur kunnen lucht en water gemakkelijker in de grond doordringen en dat zorgt voor een gezonde bodem met meer bodemleven.  

• Doordat er dankzij humus meer bodemleven is, zijn je planten gezonder want rond de wortels zitten dan veel meer nuttige bacteriën en aaltjes die de planten beschermen tegen ziekteverwekkers. 

• En wat ik misschien nog wel het allermooiste vind: met humus wordt koolstofdioxide opgeslagen in de bodem waardoor de hoeveelheid broeikasgas in de lucht vermindert. Humus is dus goed voor het klimaat! 

Humus is trouwens niet alleen nuttig als je tuiniert op zandgrond. Op zware kleigrond, waarin planten moeilijk kunnen wortelen, heb je er nog veel meer profijt van. 

Hoe weet je of de grond genoeg humus bevat?

Humus kun je herkennen aan de korrelige structuur en de zwarte kleur. Hoe donkerder de grond is, hoe meer humus deze heeft opgenomen. Bestaat de bovenlaag van je tuin uit kruimelige zwarte grond? Dan weet je dat je goed zit! Je kunt humusrijke grond ook herkennen aan de geur die fris en schoon is. Het ruikt naar vochtige bosgrond.  

Als je precies wilt weten hoeveel humus jouw grond bevat, zul je een bodemonderzoek moeten laten doen. Zo'n onderzoek kun je bij een laboratorium laten uitvoeren (bijvoorbeeld via bol.com). Lichte grond, zoals zandgrond, zou een humusgehalte van 3 tot 4 procent moeten hebben. Zware grond zou minstens 6 procent humus moeten bevatten. 

Wij hebben destijds voor onze tuin zo'n grondonderzoek laten uitvoeren en daar kwam uit dat onze grond maar 1,9% organische stof bevatte. We kregen het advies om jaarlijks 300 liter stalmest of rijpe compost per 100 m2 op te brengen en de eerste twee jaar 800 liter.  

Hoe krijg je meer humus in de grond?

In de natuur kunnen er eeuwen overheen gaan voordat er zich een humuslaag van enkele centimeters dik vormt. Je moet dus niet de illusie hebben dat je van vandaag op morgen jouw klapzand kunt veranderen in prachtige humusrijke tuingrond. Maar gelukkig biedt permacultuur een oplossing. Bij permacultuur onderhoud je de tuin op basis van natuurlijke principes zodat deze net zo veerkrachtig is als de natuur. 

In de natuur bestaat geen open grond. Al na korte tijd wordt de bodem bedekt met een levende laag. In de herfst, als die planten afsterven, ontstaat er een laag van afgestorven plantenresten en dood blad. Als dat jaar op jaar gebeurt, vormt zich langzaam maar zeker een dikke laag plantaardig materiaal die door het bodemleven wordt omgezet in humus. 

Je kunt dit natuurlijke proces nabootsen door je tuin te mulchen. Daarvoor kun je allerhande materialen gebruiken. Veel gebruikt worden: compost (liefst van je eigen composthoop), boomschors en cacaodoppen. Als je een gazon hebt, kun je het afgemaaide gras gebruiken. Zelf gebruiken wij ook de gehakselde dode stelen van vaste planten en dood blad. Net als moeder natuur! In plaats van al het blad op te harken, laten we het zoveel mogelijk tussen de planten liggen. 

Stro is de meest effectieve mulch die ik ken. Niet mooi om te zien maar wel heel duurzaam omdat het niet snel vergaat. Je kunt er bovendien een dikke laag van aanbrengen die toch lucht en water doorlaat maar onkruid volledig onderdrukt. 

Visueel zijn boomschors, cacaodoppen of cocopeat het meest geschikt. Persoonlijk vind ik dat niet zo belangrijk want als de vaste planen eenmaal goed zijn aangegroeid, zie je de grond toch niet meer. De mulchlaag is alleen in het (vroege) voorjaar echt zichtbaar. 

Bronnen: Yggdrasil en Nemo kennislink 

Dood blad lekker in de border laten liggen 

Tip

In jouw tuingrond bevindt zich een tweede wereld: een ondergrondse gemeenschap van larven, wormen, schimmels, bacterieën, amoeben en geleedpotigen. In 'De onderwereld van de tuin' verdiept Romke van de Kaa zich in deze verborgen en bizarre gemeenschap. Wist je bijvoorbeeld dat een pissebed eigenlijk een garnaal is? Of dat een engerling nooit poept omdat hij geen anus heeft? En dan die slijmzwammen! Ze lijken wel uit een science fiction film te komen. Er gaat een wereld voor je open. Geloof me, als je dit boek gelezen hebt, kijk je met andere ogen naar je tuin. 

KLIK HIER voor meer informatie of om het boek te bestellen.

Ook interessant

• Zandgrond bemesten, wat heb je nou echt nodig? 
• Bodemleven, wat is het en waarom is het belangrijk?
• Voorkom uitdroging mulch je tuin in het voorjaar  

Bewaar op Pinterest:

Abonneren   

Vond je dit blog nuttig? Abonneer jezelf dan gratis op mijn nieuwsbrief. Je ontvangt dan een bericht wanneer er een nieuw blog is verschenen (1 of 2 keer per maand met een pauze in december). Je hoeft niet bang te zijn dat ik je ga spammen met reclame! 

Dit blog bevat affiliate links. In mijn privacy statement wordt uitgelegd wat dat betekent.