Waar blijven vlinders in de winter?

Vlinders zijn echte zonaanbidders. Ze hebben de warmte van de zon nodig om te kunnen vliegen en bloemen om zich te voeden. Ze fladderen van bloem tot bloem om van de nectar te snoepen of zonnebaden op een warme steen om zichzelf op te warmen. 

Als de dagen korter worden en de nachten kouder, zie je ze geleidelijk aan verdwijnen. Maar wat doen ze als het winter wordt? Waar blijven ze dan? Hoe overleven ze die koude bloemloze periode en hoe kunnen wij ze daarbij helpen? 

Diapauze, de winterrust van vlinders 

Veel vlinders blijven in de winter gewoon hier. Je ziet ze niet meer, maar ze zijn er nog wel. Om de winter goed door te komen, lassen ze een soort winterrust in. Hun groei en ontwikkeling staan in die periode volledig stil zodat ze zo min mogelijk energie verbruiken. Ze overleven op de reserves in hun lichaam. Deze overlevingsstrategie wordt diapauze genoemd. 

Vlinders zijn niet de enige insecten die een diapauze kennen. Je ziet het bijvoorbeeld ook bij libellen, muggen, sprinkhanen en regenwormen. De diapauze is ook niet altijd gebonden aan de winterperiode. In streken waar planten verdorren tijdens hete droge zomers, werkt het precies omgekeerd. Daar gaan veel insecten juist in de zomermaanden in diapauze. 

De belangrijkste trigger voor de diapauze is de hoeveelheid daglicht. Als de dagen korter worden, is dat voor de insecten hier een signaal om in diapauze te gaan. Daarnaast spelen ook de temperatuur en het verdwijnen van voedsel een belangrijke rol. De coloradokever gaat bijvoorbeeld in diapauze als het aardappelloof verschrompelt. Meestal is het een combinatie van factoren die de diapauze in gang zet en ook weer laat eindigen.

Verstoor vlinders niet tijdens de diapauze

Vlinders kunnen in verschillende stadia van hun ontwikkeling in diapauze gaan. Afhankelijk van de soort overwinteren ze als eitje, als pop, als rups of als vlinder. Je kunt ze allemaal tegenkomen in je tuin. Rupsen verstoppen zich bijvoorbeeld in het gras, tussen de beplanting of onder afgevallen blad. Poppen zitten verstopt tussen dode planten en de eitjes zitten vastgekleefd aan de onderkant van een blad.

Laat uitgebloeide planten daarom met rust, laat afgevallen blad zoveel mogelijk liggen en maai je gras niet in de winter. Wacht daarmee tot het voorjaar. Vanaf begin maart kun je in principe aan de slag. Tenzij het dan nog erg koud is, dan kun je beter nog even wachten. Daar doe je jezelf ook een plezier mee want in de tuin werken is een stuk plezieriger als er een warm voorjaarszonnetje schijnt! 

Vlinders die overwinteren als eitje

Heideblauwtjes en dikkopjes overwinteren als eitje. De eitjes van het heideblauwtje zitten vastgekleefd aan de houtige delen van heideplanten. De eitjes van het dikkopje zijn te vinden op verschillende soorten grassen waaronder het pijpenstrootje, kweek, witbol, zwenk- en beemdgrassen.

Vlinders die overwinteren als pop 

De rupsen van het koolwitje en de koninginnenpage verpoppen vlak voor de winter. Die poppen zitten verscholen tussen dode planten. Pas in het voorjaar gaat hun ontwikkeling verder en komen ze als vlinder tevoorschijn.

Vlinders die overwinteren als rups 

Als rups overwinteren onder andere het oranje zandoogje, het bruine zandoogje, de kleine vuurvlinder en het koevinkje. De rupsjes trekken zich in het najaar terug in een polletje verschrompeld gras. Daar blijven ze doodstil zitten zodat ze vrijwel geen energie verbruiken. Ze kunnen goed tegen kou en vorst. Zodra het voorjaar aanbreekt, worden ze weer actief en beginnen ze als een razende te eten totdat ze gaan verpoppen. 

Kleine vuurvlinder op Hylotelephium 'Herbstfreude' 

Vlinders die overwinteren als vlinder 

Er zijn vier soorten die als vlinder overwinteren: de dagpauwoog, de kleine vos, de gehakkelde aurelia en de citroenvlinder. Ze verstoppen zich in het najaar, als het kouder wordt, in een schuur, een houtstapel of in het struikgewas. Daar hangen ze maandenlang stil te wachten tot het voorjaar begint. Dankzij een soort antivries in hun lijf, kunnen ze prima tegen de winterse kou. Zelfs twintig graden vorst kunnen ze op die manier overleven. 

In het najaar kun je in huis vlinders tegenkomen die op zoek zijn naar een plekje om te overwinteren. Geen goed idee! Binnen is de temperatuur te hoog waardoor de vlinder niet in diapauze kan gaan. Probeer voorzichtig om de vlinder te vangen in een glas en laat hem vrij op een beschutte plaats zoals in een schuurtje of onder een afdak. Hij zoekt dan zelf een goed plekje op. 

Met speciale vlinderkasten, zoals deze van bol.com, kun je vlinders helpen om veilig te overwinteren. De vlinders zullen er uit zichzelf niet gemakkelijk ingaan maar als je bijvoorbeeld in huis een vlinder vindt, kun je hem in het kastje zetten waar hij veilig is. 

Dagpauwoog op Sylphium mohrii

Trekvlinders  

Het merendeel van de vlinders brengt de winter in diapauze door, maar daarnaast zijn er ook trekvlinders. Dat zijn vlinders die bij gebrek aan voldoende antivries, niet veel vorst kunnen verdragen en daarom in het najaar wegtrekken naar warmere streken. Net als trekvogels (en sommige gepensioneerden!) vliegen ze honderden, soms duizenden kilometers, naar hun overwinterplek in Zuid-Europa of Noord-Afrika. 

Elke vlinder maakt de reis maar één keer. De vlinders die hier in het najaar vertrekken, leggen hun eitjes in het zuiden en sterven daarna. De nieuwe generatie komt dan in het voorjaar weer onze kant op. Begin mei bereiken ze ons land. Ze leggen hier hun eitjes en gaan daarna dood. Hun kroost kun je tot ver in het najaar zien. Tot ze weer vertrekken richting het zuiden. Om zo'n lange afstand af te leggen, hebben de vlinders veel brandstof in de vorm van nectar nodig. Wil je ze helpen? Zorg dan voor voldoende laatbloeiers in je tuin! 

Trekvlinders zoeken overigens niet perse de zon op, maar een plek waar de temperatuur in elk geval boven het vriespunt blijft. In zulke omstandigheden staat hun stofwisseling bijna stil en en kunnen ze overleven op hun reserves. 

Atalanta 

De atalanta was altijd een typische trekvlinder. Ze kwamen in het voorjaar vanuit het zuiden onze kant op om zich hier voort te planten. Eind september gingen ze weer terug naar het zuiden om daar te overwinteren. De laatste jaren zie je steeds vaker dat ze gewoon hier blijven. Dat kan prima zolang het maar niet lang en hard vriest. 

Als het koel en bewolkt is, houden ze zich heel stil maar op zonnige en warme dagen, komen ze tevoorschijn om voedsel te zoeken. Je kunt op mooie winterdagen dan ook zomaar een atalanta aantreffen. Veel voedsel voor vlinders is er in deze tijd niet. Een plant als winterheide, die juist dan bloeit, is dan ook een dankbare voedselbron. 

Atalanta op Hylotelephium 'Herbstfreude' 

Distelvlinder

De distelvlinder is ook een trekvlinder. Ze kunnen veel minder goed tegen kou dan Atalanta's en overwinteren daarom in Noord-Afrika. Het aantal distelvlinders dat in het voorjaar ons land bereikt, wisselt van jaar tot jaar. Er zijn veel distelvlinders wanneer er ook veel Saharazand is. Je weet wel, dat gele zand dat met de regen op je auto valt als je er net mee naar de wasstraat bent geweest! Zowel het zand als de vlinders komen op de wind hiernaartoe. 

Na zo'n lange reis kunnen de vlinders er een beetje verfomfaaid uitzien. Hun vleugels zijn vaak gerafeld of gescheurd. In topjaren arriveren er in het voorjaar héél veel distelvlinders. 2020 was bijvoorbeeld zo'n jaar. Na de voortplanting kun je er in augustus vele duizenden van zien. In andere jaren brengt de wind de distelvlinders naar andere streken en zie er hier bijna geen. In die jaren is het een zeldzame soort en mag je blij zijn als je er in de nazomer een paar ziet.  

Andere trekvlinders 

Behalve de Atalanta en Distelvlinder, zijn ook de luzernevlinders trekvlinders. Onder de nachtvlinders vind je nog meer trekkers: het gamma-uiltje, de kolibrievlinder, de windepijlstaart, de doodshoofdvlinder en het blauw weeskind. Wat hebben nachtvlinders toch een prachtige sprekende namen! Er zijn nog meer nachtvlinders die trekken maar die zijn zeldzaam. De kans dat je ze ziet is heel klein. 

De foto boven dit blog is gemaakt door Susan Lindberg 

Tip

Vind je het leuk om de vlinders in je tuin te determineren? Dan is de "Zakgids dagvlinders" van Richard Lewington iets voor jou! Deze gids bevat maar liefst 600 gedetailleerde illustraties van de verschillende levensstadia van een vlinder: ei, rups, pop en vlinder. Zo kun je alle dagvlinders in je eigen omgeving leren kennen. In ons land zijn er 71 soorten, die soms lastig uit elkaar te houden zijn. Hoeveel ken jij er? Met heldere informatie en verspreidingskaartjes om gericht op zoek te gaan en tips om vlinders in je tuin te lokken.

KLIK HIER  voor meer informatie of om te bestellen.

Ook interessant  

• 10 leuke weetjes over de vlinders in je tuin 
• Wat bloeit er nog in september? 
• Eupatorium, een feest voor vlinders en bijen 

Bewaar op Pinterest:

Vond je dit blog nuttig? Klik dan hier om jezelf gratis te abonneren op mijn nieuwsbrief. Je ontvangt dan een bericht wanneer er een nieuw blog is verschenen. Wees niet bang, ik ga je niet spammen met reclame! 

   

Dit blog bevat affiliate links. In mijn privacy statement wordt uitgelegd wat dit betekent.