Wat hebben bergamot, citroen, limoen, de vuurwerkplant en wijnruit met elkaar gemeen? Je had het waarschijnlijk niet verwacht, maar deze planten kunnen allemaal giftig zijn. Ze zijn namelijk fototoxisch.
Hoewel ze er heel verschillend uitzien, behoren deze vijf planten tot dezelfde familie: de wijnruitfamilie (Rutaceae). Ze bevatten een sterk ruikende etherische olie. Die olie veroorzaakt bij contact een chemische reactie die je huid hypergevoelig maakt voor UV licht.
Als een plant fototoxisch is betekent dit dat de stoffen in de plant onder inwerking van zonlicht huidirritaties (fytofotodermatitis) kunnen veroorzaken. Daarbij moet je denken aan roodheid, jeuk, uitdrogen of schilferen van de huid. Ook pijnlijke met vocht gevulde blaren kunnen het gevolg zijn.
Citroen / limoen
Citroen en limoen giftig? Onzin! Dat was waarschijnlijk je eerste reactie bij het lezen van de titel van dit blog. Toch is het waar. En het geldt niet alleen voor de plant, maar ook voor de vrucht.
Dit kwam een aantal jaren geleden aan het licht. Het was toen heel hip om een Mexicaans biertje op smaak te brengen met een schijfje limoen in de flessenhals. Door de fototoxische werking van de limoen werden drinkers, die geen glas gebruikten, de volgende dag wakker met een vervelende uitslag op hun bovenlip die pijnlijk en branderig aanvoelde en resulteerde een ontsierende donkere verkleuring van de huid (hyperpigmentatie). De aandoening wordt daarom ook wel 'Mexican beer dermatitis' genoemd.
Ook bij de bereiding van zomerse drankjes zoals citroenlimonade, een mojito, margarita of sangria is het uitkijken geblazen. Je kunt daarbij, als je niet oppast, flinke huidirritaties op je handen en onderarmen oplopen. Zorg er daarom voor dat je niet in de zon staat als je de citroenen uitperst die je voor deze drankjes nodig hebt. Pers de citroenen binnen uit en was je handen heel goed met water en zeep voordat je weer de zon ingaat.
Een neefje van de citroen is de bergamot (Citrus bergamica). Het aroma van de schil werd aan het begin van de vorige eeuw in parfums verwerkt en veroorzaakte ontsierende bruine strepen in de hals van dames die met het parfum op in de zon waren geweest.
Ander citrusfruit geeft geen problemen. Over sinaasappels, grapefruit en mandarijnen worden in de medische literatuur geen gevallen vermeld. Ook niet vanuit de landen waar dit fruit op grote schaal gekweekt wordt.
Wijnruit
Wijnruit (Ruta graveolens) werd vroeger voor medicinale doeleinden gebruikt. Tegenwoordig wordt de plant alleen alleen nog als keukenkruid gebruikt en bij de productie van grappa (Italiaanse sterke drank) en parfum. Het heeft een bittere smaak.
Als je het blad kneust komt de etherische olie vrij. Die ruikt heel sterk. Sommige mensen vinden de geur prettig, anderen vinden dat het stinkt. Carolus Linnaeus, de botanist die Ruta graveolens haar naam gaf, was duidelijk een hater want de betekenis van het Griekse 'Graveolens' is 'onaangenaam ruikend'.
Wijnruit is een aantrekkelijke plant met groenblauwe leerachtige blaadjes en gele bloemen. In het tuincentrum vind je hem vaak bij de tuinkruiden maar ook in de siertuin misstaat deze plant niet. Aan het kleine, grijze, leerachtige blad kun je al zien dat de wijnruit weinig water nodig heeft. De plant is dan ook heel geschikt voor tuinen op droge grond.
De struikjes groeien snel, worden ongeveer 60 cm hoog. Deze wintergroene halfheester is in Nederland redelijk winterhard.
'Kattenschrik' van moeder natuur
Dat je met wijnruit katten op afstand houdt, is misschien ook mooi meegenomen. Net als sommige mensen hebben katten een enorme hekel aan de lucht van wijnruit. Ze hebben een veel beter ontwikkeld reukvermogen dan wij mensen. Daardoor komt de lucht extra hard bij ze binnen. Katten gaan dus liever met een grote boog om wijnruit heen.
Meer koninginnenpages in je tuin
De kers op de taart is wat mij betreft dat wijnruit een waardplant is voor koninginnenpages. Als je hare koninklijke hoogheid wat vaker wilt ontvangen in je tuin, is het dus een goed idee om wijnruit te planten. Geef de planten een beschut plekje in de volle zon. Dat is fijn voor de plant, maar ook voor de vlinders die de warmte van de zon nodig hebben om te kunnen vliegen.
Laat je niet afschrikken door de giftigheid van wijnruit. Zolang je jezelf goed beschermt tegen huidcontact met de etherische olie, is er niets aan de hand.
De vuurwerkplant (Dictamnus albus) is een prachtige sierplant met witroze bloemen. De Nederlandse naam 'vuurwerkplant' verwijst naar de ontvlambare etherische olie die de plant op warme en zonnige dagen in grote hoeveelheden afscheidt. Bij extreme hitte, kan die olie spontaan ontbranden doordat de druppeltjes als een soort brandglas werken. Bij windstil weer kun je dan blauwe vlammetjes zien.
Je kunt de verdampte etherische olie ook aansteken. Daarbij ontstaat een spetterend vuurwerk waaraan de plant zijn Nederlanse naam dankt. De plant zelf verbrandt daarbij niet. Alleen de olie. Vaak wordt gedacht dat de brandende braambos, waarmee God zich volgens de bijbel openbaarde aan Mozes, in feite een vuurwerkplant was. Het zou best kunnen want de vuurwerkplant is afkomstig uit die regio.
De vuurwerkplant kom je niet vaak in tuinen tegen. De reden is waarschijnlijk dat het niet zo'n gemakkelijke plant is om te kweken. Ik heb hem in mijn tuin in elk geval nooit aan de gang gekregen. De vuurwerkplant vraagt droge, goed doorlatende, vruchtbare grond en een plekje in de volle zon. De plant is goed winterhard en kan ongeveer 1.20 meter hoog worden. Mijn exemplaar werd helaas nooit hoger dan 30 cm.
Nog meer fototoxische planten
Niet alleen planten uit de wijnruitfamilie kunnen fytofotodermatitis veroorzaken. Er zijn volgens Wikipedia nog veel meer planten met een fototoxische werking.
Het bekendste voorbeeld is de reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum). Een plant die je vroeger nog wel eens in tuinen zag maar die nu volledig uit de gratie is. Hij staat op de lijst van invasieve exoten. Het sap van deze plant kan bij zonnig weer huidirritaties veroorzaken die op tweedegraads brandwonden lijken en ook zo aanvoelen. Daar ga je dus niet mee lachen.
Andere tuinplanten met fototoxische werking zijn:
- Duizendblad (Achillea millefolium)
- Duizendknoop (Persicaria)
- Fluweelboom (Rhus)
- Gewone (inheemse) berenklauw (Heracleum sphondylium)
- Grote engelwortel (Angelica archangelica)
- Pruikenboom (Cotinus coggygria)
- Sint-Janskruid (Hypericum perforatum)
- Wisselbloem (Lantana camara)
- Wonderboom (Ricinus communis)
Moet je deze planten dan uit je tuin weren? Zeker niet! Ik heb bijna al deze planten in mijn tuin gehad zonder ooit problemen te ervaren.
Voorkomen is beter dan genezen
Het is heel goed mogelijk dat je fototoxische planten in je tuin hebt staan zonder ooit last te hebben gehad van huidirritaties. Omdat de fototoxische werking alleen optreedt bij zonnig weer of omdat je huid nooit in contact is gekomen met het sap van de plant.
Toch is voorkomen beter dan genezen. Je kunt er daarom maar beter voor zorgen dat je handen en de rest van je lichaam bedekt zijn als je in de tuin gaat werken. Dat betekent een lange broek, lange mouwen en tuinhandschoenen dragen. Dit beschermt tegelijkertijd ook tegen zonnebrand, huidkanker, insectenbeten, splinters en krassen van scherpe takken en doorns.
Ook interessant
Abonneren
Vond je dit blog nuttig? Abonneer jezelf dan gratis op mijn nieuwsbrief. Je ontvangt dan een bericht wanneer er een nieuw blog is verschenen (1 of 2 keer per maand met een pauze in december). Je hoeft niet bang te zijn dat ik je ga spammen met reclame!
Dit blog bevat affiliate links. In mijn privacy statement wordt uitgelegd wat dat betekent.
.jpg)
