Korstmossen natuurwonder of tuinoverlast?
Korstmossen groeien overal. Je kunt ze dus ook in jouw tuin tegenkomen. Bijvoorbeeld op de bestrating en op de stammen van bomen maar ook op struiken zoals azalea's en Hibiscus. In dit blog wil ik meer vertellen over het korstmos want dit nietige organisme blijkt best bijzonder te zijn.
Ik vertel je wat een korstmos precies is (géén plant!), of korstmossen schadelijk zijn voor de bomen en heesters waar ze op groeien, of je korstmos moet bestrijden (en hoe dan) en wat korstmossen zeggen over de luchtkwaliteit in jouw woonplaats. Laat je verrassen!Wat zijn korstmossen?
Korstmossen zijn heel bijzonder. Je zou misschien denken dat korstmossen, net als gewone mossen, planten zijn. Dat is niet zo! Een korstmos is een schimmel die in symbiose leeft met een alg. Samen vormen ze een organisme dat botanisch gezien géén plant is.
Schimmels zijn namelijk geen planten. Het erfelijk materiaal van schimmels is meer verwant aan dat van dieren. Maar schimmels zijn ook geen dieren. Ze vormen een eigen rijk tussen de planten en dieren in.
Algen zijn óók geen planten, het zijn protisten. Eenvoudige organismen die energie produceren met behulp van fotosynthese. Ze verschillen van planten doordat ze geen wortels, stengels en bladeren hebben. De algen in het korstmos zijn overigens niet met het blote oog waar te nemen. Daarvoor heb je een microscoop nodig.
De symbiose tussen schimmels en algen in korstmossen is mutualistisch. Dat wil zeggen dat beide partijen profiteren van de samenwerking. De algen leveren suikers aan de schimmels en de schimmels zorgen dat de algen water en mineralen kunnen opnemen. Ook beschermt de schimmel de algen tegen vraat en felle zon. De alg kan zonder de schimmel leven, maar de schimmel kan niet zonder de alg.
Korstmossen hebben niet veel nodig. Ze halen hun voedingsstoffen uit de regen en het stof in de lucht. Ze leven dus letterlijk van de lucht! Het zijn ook geboren overlevers. Een uitgedroogd korstmos kan jarenlang in rust overleven. Als het weer nat wordt, begint het weer te groeien. Korstmossen kunnen zonder bescherming(!), zelfs een verblijf van twee weken in de ruimte overleven!
 |
| Korstmossen op boomstam (foto: Katerina Shkribey op Unsplash) |
Hoe groeien korstmossen?
Korstmossen kunnen overal groeien. Je komt ze tegen op bomen, struiken, stronken, rotsen, dakpannen en stenen. Ze kunnen ook gewoon op de grond groeien. De meeste soorten groeien heel langzaam. Soms niet meer dan 0,1 mm per jaar.Korstmossen hebben niet veel nodig. Ze halen hun voedingsstoffen uit de regen en het stof in de lucht. Ze leven dus letterlijk van de lucht! Het zijn ook geboren overlevers. Een uitgedroogd korstmos kan jarenlang in rust overleven. Als het weer nat wordt, begint het weer te groeien. Korstmossen kunnen zonder bescherming(!), zelfs een verblijf van twee weken in de ruimte overleven!
Omdat ze onder extreme omstandigheden kunnen overleven, vormen korstmossen een belangrijk deel van de vegetatie op de toendra's in het Noordpoolgebied. Hier groeit onder meer het rendiermos. Je kent het wel, dat grijze mos dat bloemschikkers zo graag in kerststukjes verwerken. Het is een belangrijke voedselbron voor de rendieren in Lapland.
 |
| Foto: Mathieu Landretti (foto: Mathieu Landretti, Lichens on a branch, CC BY-SA 4.0) |
Zijn korstmossen schadelijk?
Korstmossen zijn niet schadelijk voor de heesters en bomen waarop ze groeien. Het zijn geen parasieten die zich voeden met de sapstroom van de plant maar organismen die de boom of struik als habitat gebruiken. Net als insecten en vogels. Je kunt de korstmossen dus gewoon laten zitten. Het kan absoluut geen kwaad.
Moet je korstmossen bestrijden?
Ik doe voor al mijn blogs onderzoek op internet en daarbij stuitte ik (echt waar!) op een 'boomreiniger'. Een middel om mos en korstmos te verwijderen van bomen "omdat de boom er niet mooier van wordt". Wat een onzin!
Het is absoluut niet nodig om bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Integendeel, bepaalde korstmossoorten staan op de Rode Lijst omdat ze met uitsterven bedreigd worden. Zonder het te weten zou je zomaar een zeldzame soort om zeep kunnen helpen. En waarom?
Een tuin is geen huiskamer. Binnen moet hout er misschien strak en gepolitoerd uitziet, maar buiten mag er gerust wat mos of korstmos op groeien. Dat zorgt ervoor dat je tuin er doorleefd en volwassen uitziet. Met (korst)mos begroeide stenen beelden zijn niet voor niets een gewild tuinornament!
Waardplant voor vlinders
Nog een reden om korstmossen lekker te laten zitten: het zijn waardplanten voor vlinders. Niet voor dagvlinders maar wel voor bepaalde nachtvlinders. Korstmosuilen worden die genoemd. Ze hebben sprekende namen zoals de lichte, de donkere, de groene en de donkergroene korstmosuil.
De groene korstmosuil heeft een prachtige grijsgroene schutkleur die hem op korstmos vrijwel onzichtbaar maakt. Hij komt alleen voor in de zuidelijke helft van Nederland. Je kunt alle korstmosuilen bekijken op de website van de Vlinderstichting.
Ook de bruine sikkeluil eet korstmossen, maar daarnaast ook algen. De rups van de paddenstoeluil leeft van paddenstoelen zoals de berkenzwam en het elfenbankje, maar knabbelt daarnaast ook graag aan diverse korstmossen, vooral op berkenbomen (bron: Roots Magazine).
 |
Korstmossen en luchtkwaliteit
Zoals je hiervoor kon lezen zijn korstmossen niet kapot te krijgen. Toch zijn we er in Nederland in geslaagd om een groot aantal soorten te laten verdwijnen of op de rode lijst te laten belanden. Hoe is dat dan mogelijk?
Korstmossen stellen weinig eisen aan hun groeiplaats maar ze zijn wel heel gevoelig voor luchtverontreiniging. De aan- of afwezigheid van korstmossen wordt daarom gebruikt als een indicator voor luchtverontreiniging.
In gebieden waar door intensieve veeteelt veel ammoniak in de lucht zit, verdwijnen veel soorten. Met name de struikvormige korstmossen (zoals het open rendiermos) zijn gevoelig. Andere soorten, zoals het groot dooiermos, groeien door de ammoniak in de lucht juist beter.
Na mijn onderzoek voor dit blog besloot ik een boswandeling te maken om korstmossen te bestuderen. Helaas viel het aantal korstmossen erg tegen. Het feit dat de luchtkwaliteit hier in Zuidoost Brabant berucht slecht is, heeft daar ongetwijfeld mee te maken 😨. Op deze kaart van TNO kun je zien hoe goed of slecht de lucht bij jou in de buurt is.
In Nederland bestaat op de zandgronden sinds 1988 een ammoniakmeetnet voor korstmossen. De Utrechtse Heuvelrug, de Veluwe en Drenthe blijken de schoonste gebieden te zijn voor wat betreft vervuiling door bemesting. Het noorden van Nederland is relatief schoner dan het zuiden.
 |
| Groot dooiermos (foto: Holger Krisp, Xanthoria-parietina-gelbflechte, CC BY 3.0) |
Korstmossen op azalea's
Je kunt korstmossen tegenkomen op allerlei oudere bomen en struiken in je tuin. Je ziet het bijvoorbeeld veel op Azalea's. Vaak krijgt het korstmos de schuld als de Azalea minder gaat bloeien maar dat heeft er niets mee te maken.
Als Azalea's minder bloeien heeft dat, zeker op droge zandgrond, negen van de tien keer te maken met droogte. Azalea's hebben vochtige grond nodig. Als het te droog is, stoot de plant uit zelfbescherming zijn bloemknoppen af. Voor een rijke bloei is het zaak om je azalea's tijdens droge periodes genoeg water te geven.
Het aanbrengen van een flinke laag bladcompost helpt om de grond vochtig te houden. Bladcompost (zeker als er eikenblad in zit) verhoogt bovendien de zuurgraad van de grond. Dat is ook goed. Azalea's hebben zure grond nodig om goed te groeien en bloeien. Nooit bemesten met kalk dus!
Korstmos op de bestrating verwijderen
Korstmossen ontstaan waar algen en schimmels met elkaar in aanraking komen. Die algen zijn beter bekend als groene aanslag. De groene laag die op de bestrating ontstaat op plekken die nat zijn en weinig zon krijgen. Is je terras eenmaal bedekt met groene aanslag, dan kunnen de korstmossen zich gaan ontwikkelen want zoals je hiervoor al kon lezen: de schimmel heeft de alg nodig om te kunnen groeien.
Een terras of looppad bedekt met algen en korstmossen wordt spiegelglad. Dat kan gevaarlijk zijn. Biodiversiteit is mooi, maar nog belangrijker is dat je je botten niet breekt. Aan groene aanslag en korstmossen op je terras wil je dus graag iets doen.
De oplossingen die tuiniers kiezen zijn soms draconisch. Ze proberen de korstmossen te verwijderen met azijn, soda of (nog erger) chloor. Deze middelen zijn schadelijk voor het milieu. Chloor is bovendien ook ongezond voor mensen en (huis)dieren. De werking van deze middelen is van korte duur.
Het ultieme wapen in de strijd is de hogedrukreiniger. Zo'n apparaat maakt gruwelijk veel lawaai en het zorgt ervoor dat de bovenste laag van de stenen wordt aangetast waardoor deze poreus wordt. Algen en mossen hechten zich veel gemakkelijker op een poreuze ondergrond. Hoe vaker je je terras op deze manier reinigt, hoe meer last je dus krijgt van groene aanslag.
De klus duurt bovendien eindeloos omdat je centimeter voor centimeter je hele terras moet doen. Door de hoge druk wordt het zand tussen de voegen weggespoten. Daarna moet je dus ook nog eens het hele terras opnieuw invegen met zand. Doe jezelf (en je buren) een groot plezier en vergeet die hogedrukreiniger.
 |
| Korstmossen op klinkers |
Wat dan wel?
Maar hoe kom je dan van die groene aanslag en korstmossen af? Ik deel onze aanpak graag met jou. Omdat het weinig werk is, 100% milieuvriendelijk is en je er geen dure apparaten voor hoeft aan te schaffen. Een harde bezem is alles wat je nodig hebt.
1. Kies voor gebakken klinkers
Ga je je tuin (opnieuw) bestraten? Kies dan voor gebakken klinkers in plaats van betonklinkers. Omdat een gebakken klinker veel harder is, kunnen algen en mossen zich minder goed hechten. Hierdoor blijft je stoep schoner.
2. Laat de zon het werk doen
Algen en korstmossen kunnen alleen groeien op plekken die vochtig en beschaduwd zijn. Als in het voorjaar de zon weer gaat schijnen, verdwijnt veel van de groene aanslag en het korstmos vanzelf. Af en toe een keer vegen met een harde bezem versnelt het proces.
Ook fanatiek tuinieren helpt! Het zand van plantgaten op de stoep gooien, erover lopen, met de kruiwagen rijden etc. zorgt ervoor dat je stoep vanzelf schoon wordt.
3. Vegen met grof zand
Strooi wat maaszand uit over de tegels, doe er wat water bij, pak een bezem en veeg het zand een paar keer heen weer over de bestrating. Door de schurende werking laten de algen en korstmossen los en de voegen zijn meteen weer gevuld.
4. Neem het licht weg
Als je na de zomer je terraspotten opruimt, zien de stenen daaronder er weer uit als nieuw. Dat is omdat er geen licht bij kon komen. Zonder licht kunnen algen en mossen niet groeien. Mijn ouders hadden vroeger een tweede zitje met grindtegels onder de berkenbomen achter in de tuin. Er kwam weinig zon en grindtegels zijn de ideale kweekbodem voor korstmossen.
Toen mijn moeder het dode blad een winter had laten liggen, bleken de grindtegels eronder het volgende voorjaar brandschoon te zijn. Dit is geen oplossing voor plekken waar je vaak overheen loopt, maar misschien wel voor dat zitje achterin in de tuin waar je 's winters toch niet komt.
Wi je meer lezen of korstmossen op zandgrond? Of vind je het leuk om de korstmossen in je tuin te determineren? Op de website 'Oirschotse heide' vind je meer informatie en foto's van allerlei soorten korstmossen die op zandgrond te vinden zijn.
Ook interessant
Bewaar op Pinterest:
Abonneren
Vond je dit blog nuttig? Abonneer jezelf dan gratis op mijn nieuwsbrief. Je ontvangt dan een bericht wanneer er een nieuw blog is verschenen (1 of 2 keer per maand met een pauze in december). Je hoeft niet bang te zijn dat ik je ga spammen met reclame!
